Sigortasız çalışırken iş kazası geçiren işçiler, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından kaza günü itibarıyla re'sen sigortalı sayılıyor.
Uygulama, kimi zaman 'işçiye sadece bir gün sigorta gösteriliyor' şeklinde yanlış anlaşılabiliyor. Ancak uzmanlar, bu mekanizmanın işçi ve ailesini koruyan güçlü bir sosyal devlet refleksi olduğunu vurguluyor. SGK'nın re'sen tescil işlemi, işçinin sosyal güvenlik haklarının başlamasını sağlayan ilk adımı oluşturuyor. İnceleme tamamlandığında, kazadan önce fiilen çalıştığı tüm süreler sisteme işleniyor ve haklar eksiksiz olarak tesis ediliyor.
Sigortasız iş kazalarında sosyal güvenlik denetmenleri ve müfettişler, işçinin çalışma süresi, ücreti, kazanın oluş şekli ve sorumluları ayrıntılı şekilde araştırıyor. Tanık ifadeleri, işyeri kayıtları ve kamera görüntüleri incelenerek hem iş kazası hukuken tanınıyor hem de sosyal güvenlik işlemleri başlatılıyor.
Ölümle sonuçlanan kazalarda SGK, hak sahiplerine ölüm geliri ve koşullar sağlandığında ölüm aylığı bağlıyor. Aynı anda gelir ve aylığa hak kazanılması durumunda yüksek olan ödeniyor, düşük olanın ise yarısı aileye veriliyor. Cenaze ödeneği de sağlanıyor. Ayrıca SGK, yaptığı ödemeleri kusurlu işverene rücu ederek kamu zararını tazmin ediyor.
Uluslararası karşılaştırmalarda Türkiye'nin modeli öne çıkıyor. ABD ve İngiltere'de iş kazası ödemeleri çoğunlukla özel sigortalara veya işveren birliklerine bağlı. İşveren poliçe yaptırmamışsa işçiler çoğu zaman gelir elde edemiyor ve tazminat için uzun davalara başvurmak zorunda kalıyor. Türkiye'de ise sigortasız işçi dahi sosyal güvenlik kapsamına alınarak doğrudan gelir güvencesi sağlanıyor.
Uzmanlar, 'SGK sadece bir gün sigorta gösteriyor' eleştirisinin teknik işleyişin yanlış anlaşılmasından kaynaklandığını belirtiyor. Re'sen tescil işlemi, hakların devreye girmesi için yapılan ilk kayıt niteliğinde ve tüm çalışma süreleri geriye dönük olarak sisteme işleniyor.
Yetkililer, uygulamanın özünü 'işçiyi merkeze almak ve mağduriyetini önlemek' olarak tanımlıyor. Sistem, iş kazası geçiren sigortasız çalışana koruma sağlarken, aileyi de gelir güvencesi ile güvence altına alıyor.
