İstanbul'da bugün yaşanan Marmara Denizi merkezli depremler sonrası vatandaşlar sevdiklerine ulaşmak için yaşadıkları zorluğu sosyal medyada dile getirdi. İlk olarak 4 büyüklüğünde, ardından 6.2 şiddetindeki sarsıntı ve 5'i geçen artçılar sonrası hatlar adeta kilitlendi. Peki neden her depremde aynı sorun yaşanıyor? Telefonlar neden çalışmıyor?
Depremde telefonlar neden çalışmıyor?
Vodafone gibi GSM operatörleri, kullanıcılarına "GSM teknolojisinin yapısı gereği, deprem gibi durumlarda SMS, internet tabanlı ses ve mesajlaşma uygulamalarını kullanmanızı rica ederiz" içerikli bilgilendirme mesajları gönderdi. Bu mesaj, sorunun kaynağına dair ipuçları veriyor.
Telekomünikasyon uzmanları, deprem anında yaşanan iletişim sorunlarının temel sebebinin "ani aşırı yüklenme" olduğunu belirtiyor. Deprem gibi olağanüstü durumlarda milyonlarca insan aynı anda sevdiklerini aramaya çalışıyor. Normal şartlarda belirli bir kapasiteye göre tasarlanmış şebekeler, bu ani yoğunluğu kaldıramıyor ve sistem yanıt veremiyor.
Bir baz istasyonunun aynı anda hizmet verebileceği kişi sayısı sınırlı. Deprem anında bu kapasitenin onlarca katı insan aynı anda aramaya çalışınca sistem kilitleniyor. Bu durum, tıpkı yılbaşı gecesi veya önemli spor karşılaşmaları sonrası yaşanan yoğunluğa benziyor ama çok daha şiddetli boyutta gerçekleşiyor.
İkinci büyük sorun ise altyapı hasarları. Deprem nedeniyle baz istasyonları zarar görebiliyor, fiber optik kablolar kopabiliyor veya elektrik kesintileri yaşanabiliyor. Jeneratörler devreye girse bile yakıt ikmali gerektiğinde veya jeneratörler de hasar gördüğünde iletişim kesiliyor.
Geçmiş depremlerden ders çıkarılmış olsa da sorunu tamamen çözecek bir sistem henüz kurulabilmiş değil. 1999 Marmara ve 2023 Kahramanmaraş depremlerinde de benzer iletişim sorunları yaşandı. Yetkililerin "altyapı güçlendirildi" açıklamalarına rağmen bugün de vatandaşlar sevdiklerine ulaşmakta zorluk çekti.
Peki bu sorun çözülebilir mi? Uzmanlar, sistemin tamamen çökmesini önlemenin mümkün olduğunu ancak maliyet ve teknik kısıtlamalar nedeniyle zorluklarla karşılaşıldığını belirtiyor. Örneğin, normal zamanlarda kullanılmayan ama afet anında devreye girecek "yedek kapasite" oluşturmak, operatörler için büyük maliyet anlamına geliyor.
Türkiye gibi deprem riski yüksek bir ülkede, telekomünikasyon altyapısının depreme daha dayanıklı hale getirilmesi, daha fazla yedek kapasite oluşturulması ve acil durumlarda devreye girecek alternatif iletişim sistemlerinin geliştirilmesi hayati önem taşıyor.
BTK, AFAD ve GSM operatörleri son yıllarda bu konuda çalışmalar yürütüyor. Mobil baz istasyonları, uydu telefonları ve mesh ağlar gibi alternatif iletişim kanalları geliştirilmeye çalışılıyor. Ancak bu çalışmaların henüz vatandaşların beklentilerini karşılayacak düzeyde olmadığı açık.
Vatandaşlara ise deprem anında geleneksel aramalar yerine SMS kullanmaları, WhatsApp, Telegram gibi internet tabanlı uygulamalara yönelmeleri ve acil olmayan aramaları ertelemeye özen göstermeleri tavsiye ediliyor.
Deprem sonrası iletişim sorunu yalnızca teknik bir mesele değil, aynı zamanda toplumsal bir hazırlık meselesi. Hem operatörlerin hem kamu kurumlarının hem de vatandaşların üzerine düşen sorumluluklar var. Deprem kuşağında bir ülke olarak, her an yeni bir sarsıntıyla karşılaşabileceğimizi unutmadan, iletişim altyapımızı güçlendirmek ve alternatif iletişim planları geliştirmek zorundayız.